Đồng phân ALKANE, tên gọi như Tây khiến netizen phát cuồng

* Lấy cảm hứng từ lời nói của Hoa hậu Thế giới Việt Nam 2023 – Huỳnh Trần Ý Nhi: “Trong khi bạn bè đồng trang lứa với em chỉ dành thời gian để ngủ, để chơi, để uống trà sữa thì tôi đã tham dự cuộc thi hoa hậu. Tôi nghĩ mình trưởng thành hơn các bạn, khi mà các bạn vừa đi học vừa đi làm thì tôi đã là một hoa hậu. Từ giờ tôi sẽ giữ mình hơn để xứng đáng với cương vị của một hoa hậu”.

1. Để viết & gọi tên đồng phân Alkane, phải biết

• Dạng mạch carbon mạch hở
• Tên gọi mạch carbon chính
• Tên gọi phần nhánh (gốc)
• Tên gọi nhóm chức

Bạn cần đọc và biết các nội dung trên tại đây trước khi vào bài học này. Chúc bạn may mắn!.

---

2. Viết & gọi tên đồng phân ALKANE

2.1. Alkane là hợp chất hữu cơ

• tạo chỉ từ 2 nguyên tố C và H (vì vậy gọi là hydrocarbon)
• mạch carbon hở (tức không có mạch vòng!)
• phân tử chỉ chứa các liên kết đơn C—C và C—H (liên kết đơn C—H thường bỏ qua hổng nói; bởi vì H có hóa trị 1 nên đương nhiên, liên kết đó phải là liên kết đơn rồi!).
• công thức chung là C_nH_2n+2 (n ≥1). Giả vờ n = 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7; thế vào công thức C_nH_2n+2 thì bé có công thức phân tử alkane tương ứng là CH₄ (người ta không ghi C₁H₄ vì nhìn kì quá), C₂H₆, C₃H₈, C₄H₁₀, C₅H₁₂, C₆H₁₄, C₇H₁₆.

2.2. Viết đồng phân Alkane là sao?

Đồng phân là những chất khác nhau nhưng lại có cùng CTPT. Do vậy, viết đồng phân alkane là bé tìm xem ứng với một CTPT trên (CH₄, C₂H₆, C₃H₈, C₄H₁₀, C₅H₁₂, C₆H₁₄, C₇H₁₆), bé vẽ được mấy chất khác nhau.

2.3. Cách viết đồng phân Alkane

Alkane là hợp chất hữu cơ đơn giản nhất, phân tử chỉ chứa toàn liên kết đơn không à. Để viết đồng phân, bé hãy:

1. ứng với số C, bé vẽ các dạng mạch carbon hở như trên
2. thêm H vào sao cho tất cả C đủ hóa trị 4 (H có hóa trị 1 nên… 1H là 1 hóa trị). Ví dụ, nếu

• quanh C chưa có gạch (—) nào thì bé thêm 4H; đây chính là trường hợp CH₄
• quanh C đã có 1 gạch (—) thì bé thêm 3H
• quanh C đã có 2 gạch (—) thì bé thêm 2H
• quanh C đã có 3 gạch (—) thì bé thêm 1H
• quanh C đã có 4 gạch (—) thì… thôi, đừng thêm nữa vì C đã đủ hóa trị 4 rồi mà

🐶CH₄ khỏi nói

• CH₄ đơn giản là CH₄!

🐰Mình vẽ với C₂H₆

• 2 carbon có 1 dạng mạch là C — C

• thêm H vào cho C đủ hóa trị 4 (quanh mỗi C mới chỉ có 1 — à, nên bé thêm vào 3H):

CH₃ — CH₃

• vậy C₂H₆ chỉ vẽ được 1 chất; tức hổng có đồng phân

🐸Mình vẽ với C₃H₈

• 3 carbon có 1 dạng mạch là C — C — C

• thêm H vào cho C đủ hóa trị 4 (2 carbon bìa mới chỉ có 1 —; carbon giữa có 2 —) bé thêm H vào, kết quả là

CH₃ — CH₂ — CH₃

• vậy C₃H₈ chỉ vẽ được 1 chất; tức hổng có đồng phân

🐌Mình vẽ với C₄H₁₀

• 4 carbon có 2 dạng mạch là C — C — C — C và C — C(C) — C (bé xem lại bài trước cho rõ nhe)

• thêm H vào cho C đủ hóa trị 4, kết quả là

• vậy C₄H₁₀ vẽ được 2 chất; tức có 2 chất đồng phân

🦘Mình vẽ với C₅H₁₂

• 5 carbon có 3 dạng mạch là … (bé xem lại bài trước cho rõ nhe)

• thêm H vào cho C đủ hóa trị 4, kết quả là

• vậy C₅H₁₂ vẽ được 3 chất; tức có 3 chất đồng phân

🦓Mình vẽ với C₆H₁₄

• 6 carbon có 5 dạng mạch là … (bé xem lại bài trước cho rõ nhe)

• thêm H vào cho C đủ hóa trị 4, kết quả là

• vậy C₆H₁₄ vẽ được 5 chất; tức có 5 chất đồng phân

🐹Mình vẽ với C₇H₁₆

• 7 carbon có 9 dạng mạch là … (bé xem lại bài trước cho rõ nhe)

• thêm H vào cho C đủ hóa trị 4, kết quả là …

• vậy C₇H₁₆ vẽ được 9 chất; tức có 9 chất đồng phân

🐌Bảng tổng kết số lượng đồng phân cấu tạo của Alkane

CH₄, C₂H₆, C₃H₈ không có đồng phân. Từ C₄H₁₀ đến C₇H₁₆ như sau

Alkane	C4H10	C5H12	C6H14	C7H16
Số đồng phân	2	3	5	9

Bé lưu ý: số đồng phân cũng chính là số dạng mạch carbon tương ứng nha.

Các nhà Toán Hóa cũng đưa ra công thức tính số đồng phân = 2^{(n – 4)} + 1 ; nhưng chỉ đúng với n = 4, 5, 6. Tính xem sao:

• n = 4 ⇒ số đồng phân = 2^{(4 – 4)} + 1 = 2⁰ + 1 = 1 + 1 = 2
• n = 5 ⇒ số đồng phân = 2^{(5 – 4)} + 1 = 2¹ + 1 = 3
• n = 6 ⇒ số đồng phân = 2^{(6 – 4)} + 1 = 2² + 1 = 5

2.4. Gọi tên Alkane theo “danh pháp thay thế”

Từ “danh pháp thay thế” là gì mình hổng cần quan tâm. Bé chỉ cần biết cách gọi tên alkane theo kiểu này là quá đã rồi.

Từ bài trên, bé thấy ankane có 2 loại, loại không có nhánh và loại có nhánh phải không nào. Vậy mình cũng có 2 loại để gọi tên.

2.4.1. Alkane không có nhánh

Bé lấy Tên ứng với số C của alkane (xem lại bên trên)ane

• từ -ane có nghĩa phân tử chỉ toàn liên kết đơn C—C không hà; hoàn toàn không có liên kết đôi hay liên kết ba gì hết á (bé cứ thấy chất nào mà tên là đuôi -ane là hiểu ngay điều này, chả cần nói nhiều).
• liên kết C—H thường bỏ qua vì đương nhiên chỉ là liên kết đơn rồi!

Hãy xem các ví dụ sau đây

CH₃—CH₃

• mạch có 2 carbon: dùng chữ eth
• vậy tên là: ethane
• nhìn tên là mình hiểu: đây là phân tử có 2 carbon và chỉ toàn liên kết đơn C—C

CH₃—CH₂—CH₃

• mạch có 3 carbon: dùng chữ prop
• vậy tên là: propane
• nhìn tên là mình hiểu: đây là phân tử có 3 carbon và chỉ toàn liên kết đơn C—C

CH₃—CH₂—CH₂—CH₃

• mạch có 4 carbon: dùng chữ but
• vậy tên là: butane
• nhìn tên là mình hiểu: đây là phân tử có 4 carbon và chỉ toàn liên kết đơn C—C

CH₃—CH₂—CH₂—CH₂—CH₃

• mạch có 5 carbon: dùng chữ pent
• vậy tên là: pentane
• nhìn tên là mình hiểu: đây là phân tử có 5 carbon và chỉ toàn liên kết đơn C—C

CH₃—CH₂—CH₂—CH₂—CH₂—CH₃

• mạch có 6 carbon: dùng chữ hex
• vậy tên là: hexane
• nhìn tên là mình hiểu: đây là phân tử có 6 carbon và chỉ toàn liên kết đơn C—C

CH₃— CH₂—CH₂—CH₂—CH₂—CH₂—CH₃

• mạch có 7 carbon: dùng chữ hept
• vậy tên là: heptane
• nhìn tên là mình hiểu: đây là phân tử có 7 carbon và chỉ toàn liên kết đơn C—C

2.4.2. Alkane có nhánh

Hai nhánh mình gặp trong các ankane trên là -CH₃ (methyl) và C₂H₅– (ethyl). Để gọi tên alkane có nhánh, mình cần phải

• xác định xem nhánh đính vào C nào?
• từ đó người ta phải đánh số mạch carbon và dùng con số để xác định vị trí nhánh

Bé làm như sau

1⃣ Chọn mạch chính: dài nhất và có nhiều nhánh nhất (mạch chính mình đã làm ở trên rồi, giờ chỉ xem lại thôi).

2⃣ Đánh số mạch chính sao cho (tổng) số chỉ vị trí (các) nhánh là BÉ NHẤT.

Hãy xem các ví dụ sau:

3⃣ Gọi tên nếu có 1 nhánh:

số chỉ vị trí nhánh—tên nhánhTÊN MẠCH CHÍNHane

Hãy xem ví dụ sau:

4⃣ Gọi tên nếu có nhiều nhánh giống nhau: dùng chữ di (2), tri (3), tetra (4), … Ví dụ ankane có 2 nhánh CH₃– thì mình gọi là dimethyl. Gọi:

số, số,… chỉ vị trí các nhánh—di|tri|tetra+tên nhánhTÊN MẠCH CHÍNHane

Hãy xem ví dụ sau:

5⃣ Gọi tên nếu có nhiều nhánh khác nhau: gọi theo thứ tự a, b, c, … Ví dụ ankane có 2 nhánh CH₃– và C₂H₅– thì mình gọi nhánh ethyl C₂H₅– trước nhánh methyl CH₃– (vì chữ e đứng trước chữ m trong bảng chữ cái mà!). Gọi:

số chỉ vị trí nhánh—tên nhánh—số chỉ vị trí nhánh khác—tên nhánhTÊN MẠCH CHÍNHane

Hãy xem ví dụ sau:

2.4.3. Vượt lên chính mình

Bây giờ, bé hãy tự mình gọi tên theo “danh pháp thay thế” tất cả các alkane đã vẽ ở trên (từ CH₄ đến C₇H₁₆). Nếu

• làm đúng hết trơn, xin chúc mừng bé. 👍
• vẫn chưa làm được, hãy vui vẻ đọc lại tất cả hướng dẫn trên nha. 😵
• có câu hỏi thì comment bên dưới nhe. 🤔

2.5. Gọi tên thường của một số Alkane

Người ta còn dùng tên thường cho 1 số alkane như sau:

• nếu có 1 nhánh -CH₃ đính vào C số 2: iso tên của tổng số C ane
• nếu có 2 nhánh -CH₃ đính vào C số 2: neo tên của tổng số C ane

Hãy xem các ví dụ dùng iso-:

Hãy xem các ví dụ dùng neo-:

Bài viết đang tiếp tục cập nhật. Mời bạn đón đọc.

---

3. Liên kết nhanh

Đọc thêm về đồng phân alkane tại đây (bài viết tiếng Anh).

Đọc thêm các bài viết của Hóa lớp 11 tại đây.

Viết bởi Đỗ Trọng Toan từ W3chem.com

Mình là người tự thực hiện toàn bộ dự án này – bao gồm xây dựng trang web, viết nội dung, tìm tài liệu tham khảo, trả lời câu hỏi bạn gởi về. Vui lòng xem xét QUYÊN GÓP để hỗ trợ W3chem CHỈ BẰNG CÁCH CHIA SẺ BÀI VIẾT NÀY LÊN MẠNG XÃ HỘI; bởi vì trong tương lai, bạn sẽ cho mình nhiều thời gian để làm việc trên W3chem, cũng có nghĩa bạn nhận thêm nhiều nội dung mới nhanh hơn tại đây.😍 🥰 😘

Mình cảm ơn bạn rất nhiều ⤵