CÂY ăn ammonium, nitrate. CHÀO MÀO vui hát “triu…uýt…huýt…tu hìu”

Cây ăn ammonium sinh quả mọng. Chào mào bay đến vui quá, đậu lại tìm ăn. Nhà thơ tức cảnh sinh tình thơ lai láng:

Con chào mào đốm trắng mũ đỏ

Hót trên cây cao chót vót

triu… uýt… huýt… tu hìu…

Tôi vội vẽ chiếc lồng trong ý nghĩ

Sợ chim bay đi

Vừa vẽ xong nó cất cánh

Tôi ôm khung nắng, khung gió

Nhành cây xanh hối hả đuổi theo

Trong vô tăm tích tôi nghĩ

Lát nữa chào mào sẽ mổ những con sâu

Trái cây chín đỏ

Từng giọt nước

Thanh sạch của tôi

triu… uýt… huýt… tu hìu…

Chẳng cần chim lại bay về

Tiếng hót ấy giờ tôi nghe rất rõ.

*Hoàn cảnh ra đời lời giới thiệu: nhân dịp lao xao khi bài thơ “CON CHÀO MÀO” được đưa vào 1 bộ SGK lớp 6 năm 2023.

1. Cation ammonium (NH₄⁺) và Anion nitrate (NO₃^–) được tạo thành thế nào?

1.1. Tổng hợp NH₃

Lấy N₂ (từ khí quyển) và H₂ (từ điện phân H₂O) để tổng hợp NH₃, phương trình:

1.2. Dùng NH₃ để tổng hợp HNO₃ theo 3 giai đoạn

• Oxi hoá khí amoniac bằng oxi không khí (t⁰, xt Pt)

4NH₃ + 5O₂ → 4NO + 6H₂O

• Oxi hoá NO thành NO₂

2NO + O₂ → 2NO₂

• Chuyển hoá NO₂ thành HNO₃

4NO₂ + 2H₂O + O₂ → 4HNO₃

1.3. Dùng NH₃, CO₂, HNO₃, HCl, H₂SO₄ để tổng hợp PHÂN ĐẠM

Phân đạm là urea, muối ammonium, muối nitrate. Phương trình hóa học như sau:

• Urea: NH₃ + CO₂ —^{t0, p cao}→ (NH₂)₂CO + H₂O
• Muối ammonium nitrate: HN₃ + HNO₃ → NH₄NO₃
• Muối ammonium chloride: HN₃ + HCl → NH₄Cl
• Muối ammonium sulfate: 2NH₃ + H₂SO₄ → (NH₄)₂SO₄

Khi bón các muối trên vào đất, chúng sẽ điện li ra ion NH₄⁺, NO₃^– để cây ăn. Bé thấy:

• Bản thân phân urea không có 1 trong 2 ion trên; nhưng khi bón vào đất, urea sẽ tác dụng với H₂O để chuyển hóa thành muối ammonium carbonate (NH₄)₂CO₃, phương trình:

(NH₂)₂CO + 2H₂O → (NH₄)₂CO₃

• Các loại phân NH₄Cl, (NH₄)₂SO₄, urea (sau chuyển hóa) cung cấp dinh dưỡng cho cây 1 loại ion là NH₄⁺, được gọi là ĐẠM 1 LÁ.
• Riêng loại phân NH₄NO₃ cung cấp dinh dưỡng cho cây cả 2 loại ion NH₄⁺ và NO₃^– luôn, được gọi là ĐẠM 2 LÁ.

2. Tính chất vật lí của muối ammonium

Muối ammonium là chất tinh thể ion.

Hầu hết muối ammonium tan dễ trong nước. Tính tan dễ của chúng giúp cây hấp thụ dễ dàng ion NH₄⁺, NO₃^–.

3. Tính chất hóa học của muối ammonium

3.1. Khi đun nóng, muối ammonium dễ bị phân hủy

• NH₄Cl —^t0→ NH₃ + HCl
• NH₄HCO₃ —^t0→ NH₃ + CO₂ + H₂O
• NH₄NO₃ —^t0→ N₂O + 2H₂O

3.2. Khi tác dụng với dung dịch kiềm (đun nóng nhẹ) tạo khí ammonia NH₃ mùi khai xốc.

• NH₄Cl _(aq) + NaOH _(aq) → NH_{3 (g)} + NaCl _(aq) + H₂O _(l)
• NH₄NO_{3 (aq)} + NaOH _(aq) → NH_{3 (g)} + NaNO_{3 (aq)}+ H₂O _(l)
• (NH₄)₂CO_{3 (aq)} + 2KOH _(aq) → K₂CO_{3 (aq)} + 2NH_{3 (g)} + 2H₂O _(l)
• (NH₄)₂CO_{3 (aq)} + Ba(OH)_{2 (aq)} → BaCO_{3 (s)} + 2NH_3(g) + 2H₂O _(l)

Bé nhận biết khí NH₃ sinh ra:

• đừng dùng mũi để hửi (thực tế khi làm thí nghiệm, bé sẽ vẫn ngửi thấy mùi khai khai lởn vởn quanh mũi mình).
• mà làm đúng khoa học: đặt một mẩu giấy quỳ tím đã tẩm ít H₂O (gọi là quỳ tím ẩm) lên miệng ống nghiệm; sẽ thấy quỳ tím chuyển sang màu xanh; điều này là do
  • NH₃ bay lên miệng ống nghiệm, gặp H₂O mà bé đã tẩm vào giấy quỳ tím nên xảy ra phản ứng NH₃ + H₂O ⇄ NH₄⁺ + OH^–
  • Sản phẩm sinh ra OH^– (môi trường kiềm) nên làm quỳ tím từ màu tím chuyển sang màu xanh.
• người ta cũng có thể đặt đầu đũa thủy tinh (đã nhúng vào dung dịch HCl_đặc) để trên miệng ống nghiệm, NH₃ bay lên gặp HCl ⇒ xảy phản ứng NH₃ (g) + HCl (g) → NH₄Cl (s). Hiện tượng là thấy “khói” trắng loang ra (là vô số hạt chất rắn NH₄Cl màu trắng, nhỏ li ti, bay lung tung).

Trong clip dưới đây, tác giả dùng quỳ tím ẩm để nhận biết NH₃

Xem lại thí nghiệm NH₃ + HCl tạo khói trắng

3.3. Phản ứng trao đổi ion khác (phải thỏa điều kiện xảy ra)

• (NH₄)₂CO_{3 (aq)} + CaCl_{2 (aq)} → 2NH₄Cl _(aq) + CaCO_{3 (s)}
• (NH₄)₂CO_{3 (aq)} + 2HCl _(aq) → 2NH₄Cl _(aq) + CO_{2 (g)} + H₂O _(l)

4. “Con chào mào” mộng mơ của nhà thơ

Trích 1 đoạn trong bài viết “Từ Bắt nạt đến Con chào mào: Khi thơ ca trở thành bao cát” của Hiền Trang tại vietcetera.com đăng ngày 20-10-2023. Bạn đọc thêm để biết. Đoạn văn viết thế này:

…

Con chim chào mào của Mai Văn Phấn đâu chỉ là một con chim thực mà soi xét xem là tiếng hót có giống thật không, cái mũ trên đầu có giống thật không. Đó là một con chim biểu tượng, biểu tượng cho tự do, cho giấc mơ, cho tất cả những gì đẹp đẽ mau qua và không trở lại, nhưng vì là con người nên ta vẫn muốn níu kéo. Bài thơ theo cách ấy mở nghĩa ra vô tận trong những khoảng lặng của mình.

Con người không giữ được con chim chào mào ở lại trong tay mình, nhưng vẫn giữ được con chim trong tâm trí. Liên tưởng rộng hơn, có rất nhiều thứ trên đời con người không giữ được: cảnh vật, thời gian, thanh xuân, những con người khác… Nhưng chúng ta lại được trời phú cho khả năng lưu giữ những điều đã mất trong tâm tưởng. Tất nhiên, bài thơ của Mai Văn Phấn không phải thứ thơ ăn liền, đọc một lượt là nhận ra ý tứ. Đó là kiểu thi ca cần thời gian để chờ cái đẹp hiển lộ. Nhưng có lẽ, vì thế giới ngày nay là thế giới của tốc độ, nên có nhiều người chẳng có đủ thời gian để cảm bài thơ.

… 🌳🍎🍋🍒🫐🐦🍀🌿🐿

5. Liên kết nhanh

Đọc thêm về Quy trình Haber-Bosch tại đây.

Đọc thêm các bài viết của Hóa lớp 11 tại đây.

Viết bởi Đỗ Trọng Toan từ W3chem.com

Mình là người tự thực hiện toàn bộ dự án này – bao gồm xây dựng trang web, viết nội dung, tìm tài liệu tham khảo, trả lời câu hỏi bạn gởi về. Vui lòng xem xét QUYÊN GÓP để hỗ trợ W3chem CHỈ BẰNG CÁCH CHIA SẺ BÀI VIẾT NÀY LÊN MẠNG XÃ HỘI; bởi vì trong tương lai, bạn sẽ cho mình nhiều thời gian để làm việc trên W3chem, cũng có nghĩa bạn nhận thêm nhiều nội dung mới nhanh hơn tại đây.😍 🥰 😘

Mình cảm ơn bạn rất nhiều ⤵