BENZENE & ARENE tình tứ dạo chơi mùa khai giảng 2023
Benzene & Arene tình tứ dạo chơi ngay trong mùa khai giảng 2023. Cả hai cho biết do đang rảnh rỗi, chưa ai thăm nên cuồng chân, dạo vài vòng. Đồng thời, hai bạn cũng bật mí rất nhiều bí mật về việc bơm và sửa nhan sắc tại Viện hàn lâm; hy vọng làm vừa lòng người hâm mộ trong những năm sắp tới.

Nội dung bài viết
1. Để gọi tên đồng đẳng Benzene, phải biết
Hai gốc alkyl đã gặp ở các bài trước gồm
- methyl: CH3—
- ethyl: CH3-CH2— hoặc gom lại là C2H5—
Ở đây, mình sẽ gặp thêm 2 gốc alkyl có 3 carbon là
- gốc propyl:
- gốc isopropyl:
; có khi người ta ghi gom lại là (CH3)2CH—
Cũng gặp thêm 3 gốc hơi khó sau đây
- gốc vinyl C2H3—: CH2=CH—
- gốc phenyl C6H5—:
hoặc
- gốc benzyl C6H5-CH2—:
hoặc
Trong đó, hai gốc phenyl – benzyl rất hay quên và lẫn lộn.
2. BENZENE là ai?
Công thức phân tử của benzene là C6H6.
Toàn bộ các nguyên tử nằm trên một mặt phẳng, góc liên kết đều 1200, độ dài liên kết C—C đều 139pm.
Công thức cấu tạo đầy đủ như sau:
Liên kết đôi và đơn lần lượt xen kẽ nhau; cho nên vẽ cách [1] hay [2] đều đúng. Tiến bộ hơn, nhà hóa học nói liên kết đôi “bôi đều” trong toàn bộ vòng benzen, nên mới phát sinh ra kiểu [3].

Nhưng vẽ như trên không vui lắm; nên nhà Hóa học nghĩ tiếp ra CTCT thu gọn bằng cách: bỏ viết nguyên tử C, H luôn; chỉ còn vẽ các khung thôi, như thế này nè:

Trong đó dạng [3] là đúng và hay dùng nhất. Tuy nhiêu khi vẽ dạng [3], trong đầu bé phải hiện lên các nguyên tử C, H và liên kết đôi – đơn như CTCT đầy đủ số [1], [2].
3. Viết & gọi tên vài chất trong dãy đồng đẳng benzene
3.1. Đồng đẳng benzene
- công thức chung là CnH2n – 6 (n ≥6). Giả vờ n = 7, 8, 9, 10; thế vào công thức CnH2n – 6 thì bé có công thức phân tử tương ứng là C7H8, C8H10, C9H12, C10H14.
- bé sẽ vẽ đồng phân của C7H8, C8H10, C9H12 là quá đủ rồi.
3.2. Viết đồng phân là sao?
Đồng phân là những chất khác nhau nhưng lại có cùng CTPT. Do vậy, viết đồng phân là bé tìm xem ứng với một CTPT trên (C7H8, C8H10, C9H12), bé vẽ được mấy chất khác nhau.
3.3. Cách viết đồng phân
Bé hãy:
- dành 6 carbon để vẽ vòng benzene
- số carbon còn lại dùng làm gốc alkyl, đem gắn lên vòng benzen với các vị trí sao cho khác nhau
🐰Mình vẽ với C7H8
- đương nhiên là C6H5—CH3. Vẽ đầy đủ là

- Nhưng vẽ vầy chưa vui. Để cho nhanh gọn lẹ, nhà Hóa học vẽ lược bỏ và gom vòng benzene lại như hình dưới đây

- C7H8 chỉ vẽ được 1 chất; tức hổng có đồng phân loại này.
🐸Mình vẽ với C8H10
- Mất 6 carbon ở vòng benzen, nên còn 2 carbon làm phần nhánh.

- C8H10 vẽ được 4 chất; tức có 4 đồng phân loại này.
🐌Mình vẽ với C9H12
- Mất 6 carbon ở vòng benzen, nên còn 3 carbon làm phần nhánh.



- C9H12 vẽ được 8 chất; tức có 8 đồng phân loại này.
3.4. Gọi tên chất đồng đẳng của Benzene
Áp dụng khi có 2 nhóm gắn vào vòng benzene: lấy nhóm X làm chuẩn, người có thể đánh số vòng benzene hoặc dùng chữ để chỉ vị trí nhóm thứ hai; trong đó
- (1-2) ⇔ (1-6): vị trí kế sát nhau_dùng chữ ortho- (ghi tắt là o-)
- (1-3) ⇔ (1-5): ví trị cách nhau 1 carbon_dùng chữ meta (ghi tắt là m-)
- (1-6): ví trí đối diện nhau_dùng chữ para (ghi tắt là p-)

Bé đừng hoảng sợ, cứ xem tiếp phần bên dưới sẽ dần hiểu. Nếu vẫn còn day dứt thì đặt câu hỏi trong phần comment nha.
🐰Với C7H8
đương nhiên không cần đánh số gì hết. Có 2 tên là:
- Methylbenzene (nghĩa là có 1 nhánh methyl CH3– gắn vào vòng benzene)
- Toluene (tên thường-tên thương mại-tên bán buôn; bé chỉ cần học thuộc lòng mà khỏi thắc mắc)
🐸Với C8H10
đương nhiên không cần đánh số gì hết. Tên là
- Ethylbenzene (nghĩa là có 1 nhánh ethyl C2H5– gắn vào vòng benzene)
- Phenylethane (nghĩa là có 1 nhánh phenyl C6H5– gắn vào ethane; cái này nếu bé thấy khó quá thì bỏ qua, nói nhiều mỏi miệng lắm!)
đánh số hoặc chữ như trên. Tên là
- 1,2-dimethylbenzene (nghĩa là có 2 nhánh methyl CH3– ở vị trí số 1 và 2)
- o-dimethylbenzene (nghĩa là có 2 nhánh methyl CH3– ở vị trí ortho-; tên này không còn trong SGK 2023 nữa!)
- o-xylene (tên thường; bé chỉ cần học thuộc lòng mà khỏi thắc mắc)
đánh số hoặc chữ như trên. Tên là
- 1,3-dimethylbenzene (nghĩa là có 2 nhánh methyl CH3– ở vị trí số 1 và 3)
- m-dimethylbenzene (nghĩa là có 2 nhánh methyl CH3– ở vị trí meta-; tên này không còn trong SGK 2023 nữa!)
- m-xylene (tên thường; bé chỉ cần học thuộc lòng mà khỏi thắc mắc)
đánh số hoặc chữ như trên. Tên là
- 1,4-dimethylbenzene (nghĩa là có 2 nhánh methyl CH3– ở vị trí số 1 và 4)
- p-dimethylbenzene (nghĩa là có 2 nhánh methyl CH3– ở vị trí para-; tên này không còn trong SGK 2023 nữa!)
- p-xylene (tên thường; bé chỉ cần học thuộc lòng mà khỏi thắc mắc)
🐌Với C9H12, vượt lên chính mình
Bây giờ, bé hãy tự mình gọi tên các đồng phân C9H12 đã vẽ bên trên. Nếu
- bé làm đúng hết trơn, xin chúc mừng bé. 👍
- vẫn chưa làm được, hãy vui vẻ đọc lại tất cả hướng dẫn trên nha. 😵
- có câu hỏi thì comment bên dưới nhe. 🤔
4. Vài Arene khác (không phải đồng đẳng Benzene)
4.1. Naphthalene
Công thức phân tử: C10H8
Công thức cấu tạo vẽ đầy đủ là

Nhưng vẽ như trên chưa vui, người ta lượt bỏ hết chỉ còn trơ khung-gọi là Công thức cấu tạo thu gọn. Tương tự vòng benzene, cứ liên kết đôi-đơn xen kẽ nhau; và vì vậy, bé có thể vẽ được 3 dạng như dưới đây:

Các nhà hóa học nói liên kết đôi “bôi” đều-xoay tròn trong vòng benzen, kết quả người ta vẽ CTCT thu gọn của naphthalene là

4.2. Styrene (Vinylbenzene)
Công thức phân tử: C8H8
Công thức cấu tạo vẽ đầy đủ là

Tương tự như trên, công thức cấu tạo thu gọn của Styrene là

5. Liên kết nhanh
Đọc thêm về đồng phân Alkene E và Z tại đây.
Đọc thêm các bài viết của Hóa lớp 11 tại đây.
Viết bởi Đỗ Trọng Toan từ W3chem.com
Mình là người tự thực hiện toàn bộ dự án này – bao gồm xây dựng trang web, viết nội dung, tìm tài liệu tham khảo, trả lời câu hỏi bạn gởi về. Vui lòng xem xét QUYÊN GÓP để hỗ trợ W3chem CHỈ BẰNG CÁCH CHIA SẺ BÀI VIẾT NÀY LÊN MẠNG XÃ HỘI; bởi vì trong tương lai, bạn sẽ cho mình nhiều thời gian để làm việc trên W3chem, cũng có nghĩa bạn nhận thêm nhiều nội dung mới nhanh hơn tại đây.😍 🥰 😘