Phthalates (PAE), chất độc trong đồ nhựa

Nhiều phụ huynh phát sốt với bài báo có tiêu đề “Phát hiện hàng loạt dép nhựa độc gây dậy thì sớm, dư luận Trung Quốc rúng động”… (đăng vào tháng 6-2024). Nhưng sự thật là chúng ta vẫn đang tiếp xúc với chất độc này hàng ngày hàng giờ. Dép nhựa Trung Quốc mà họ chú ý nói tới, là do chúng vượt ngưỡng cho phép cao ơi là cao! …mức cao nhất lên đến 805 lần lận!.

Tanaphong Toochinda in Unsplash

Phthalates (PAE) hay Ester phthalate là một nhóm hóa chất khổng lồ có phạm vi sử dụng rộng rãi trong công nghiệp sản xuất nhựa từ những năm 1930 – chúng dùng làm CHẤT HÓA DẺO; là các chất cho thêm vào nhựa để tăng tính cứng – tính đàn hồi (tùy hàm lượng chất hóa dẻo thêm vào), độ trong suốt, độ bền giúp tăng tuổi thọ của nhựa. Chúng chủ yếu được cho thêm vào nhựa polyvinyl clorua (PVC), polyetylen terephthalate (PET), polyvinyl axetat (PVA) và polyetylen (PE); với tỷ lệ từ 10% đến 60% PAE tính theo khối lượng.

🏸PAE có lợi ích kinh tế và thương mại lớn nhờ ứng dụng quá đa dạng; …vì vậy PAE có ở khắp mọi nơi quanh ta!. Chúng có trong:

  • vật liệu nhựa đóng gói, khiến chúng dễ dàng tiếp xúc với thức ăn đồ uống
  • đồ chơi nhựa trẻ em
  • đồ nhựa gia dụng (tủ bàn ghế, dép, xô chậu, …)
  • vật liệu nhựa xây dựng (sàn, tường, vỏ bọc dây điện)
  • màng nhựa trong sản xuất nông nghiệp như tấm nhựa, nhà kính bằng nhựa
  • thiết bị nhựa y tế
  • nhiều lắm không thể kể hết luôn!
Dép nhựa Trung Quốc
Giáo sư Ron Hui, từ Hội người tiêu dùng, trưng bày một số mẫu giày nhựa (Nguồn ảnh: Edward Wong trên scmp.com)

Phthalates có thể dễ dàng thoát ra từ nhựa để đi vào nước – thực phẩm – đất – không khí, khiến chúng trở thành chất gây ô nhiễm môi trường phổ biến. Con người và động vật có thể bị nhiễm phthalates qua ăn uống, hít thở, tiếp xúc da hoặc nhiễm từ các thiết bị nhựa y tế. Trong những năm gần đây, việc sử dụng thức ăn và nước uống nhiễm PAE được coi là con đường phơi nhiễm chính của con người (chiếm hơn 67%).

1. Sản xuất Phthalates

Công thức tổng quát của phthalates là Phthalates. Ở nhiệt độ phòng, Phthalates là chất lỏng nhờn không màu, không mùi. Khả năng hòa tan trong chất béo tăng khi độ dài của gốc R— tăng.

Để sản xuất Phthalates, người ta thực hiện phản ứng tương tự phản ứng ester hóa giữa:

  • lượng dư ancol R—OH
  • với anhydride phthalic C6H4(CO)2O,
  • dùng H2SO4 đặc là chất xúc tác

Ví dụ tổng hợp Diethyl phthalate theo phản ứng có phương trình hóa học là:

Diethyl phthalate

Các đặc tính của một phthalate có thể thay đổi bằng cách thay đổi ancol R—OH, cho phép tạo ra gần như vô số phthalate; nhưng thực tế, người ta chỉ tổng hợp khoảng 30 phân tử phthalate dùng trong thương mại.

Theo độ dài của chuỗi R—, Phthalates được chia thành PAE khối lượng phân tử thấp (LMW PAE)PAE khối lượng phân tử cao (HMW PAE).

  • LMW PAE bao gồm những chất có 3 đến 6 nguyên tử Carbon trong chuỗi R—, cụ thể:
    • di-n-butyl phthalate (DBP), benzyl butylphthalate (BBP) và di-(2-ethylhexyl) phthalate (DEHP). Chúng được sử dụng trong các sản phẩm PVC, cũng như các thiết bị y tế, chất kết dính, sơn, mực in và viên bao tan trong ruột.
    • chuỗi ngắn hơn, như dimethyl phthalate (DMP) và diethyl phthalate (DEP), được sử dụng rộng rãi làm dung môi và chất cố định trong nước hoa, phụ gia trong mỹ phẩm, thiết bị y tế, sản phẩm chăm sóc cá nhân và gia đình. DMP và DEP giúp hương thơm nước hoa bay hơi chậm hơn; do đó, khiến mùi hương lưu lại lâu hơn.
  • HMW PAE có từ 7 đến 13 nguyên tử Carbon trong chuỗi R—. Chúng giúp tăng độ mềm, tính linh hoạt, độ giãn dài và độ bền của các polyme cứng như PVC. 80% PAE được sử dụng ở Châu Âu cho các sản phẩm dẻo như dây và cáp, sàn, tấm phủ tường, màng hoặc nhãn tự dính, da tổng hợp, vải tráng, màng lợp và các sản phẩm dùng cho xe hơi.

Các Phthalates có khối lượng phân tử nhỏ đang được loại bỏ trong nhiều sản phẩm ở Hoa Kỳ , Canada và Liên minh Châu Âu do lo ngại về sức khỏe. Chúng được thay thế bằng các Phthalates có khối lượng phân tử lớn hơn; hoặc chất hóa dẻo loại khác.

2. Nước nào dùng Phthalates nhiều nhất?

Năm 2015, tổng sản lượng phthalates khoảng 5,5 triệu tấn. Do sự gia tăng sản xuất PVC gần gấp đôi từ năm 2000 đến năm 2020 nên …sản lượng phthalates trên toàn cầu tiếp tục tăng hơn nữa. Trung Quốc là người tiêu dùng lớn nhất, chiếm khoảng 45% tổng sản lượng. Châu Âu và Hoa Kỳ cùng nhau chiếm khoảng 25%, phần còn lại được phổ biến rộng rãi trên khắp thế giới. (số liệu theo en.wikipedia.org)

3. Phthalates độc hại thế nào?

Các nhà khoa học cho biết, Phthalates do không tạo liên kết hóa học (cộng hóa trị) với các phân tử polymer nhựa; nên Phthalates dễ dàng “bung” ra khỏi nhựa rồi …đi vào môi trường trong quá trình sản xuất, vận chuyển, bảo quản, sử dụng và thải bỏ polymer nhựa.

Các nhà khoa học hiện đã phát hiện rằng; Phthalates có các tác động tiêu cực đến sức khỏe, cụ thể:

  • có độc tính cho nội tiết
  • hình thành và tiến triển ung thư
  • làm rối loạn chuyển hóa
  • có độc tính cho hệ thần kinh
  • ảnh hưởng đến hệ miễn dịch

Một số ghi nhận cụ thể hơn:

Nhiều tác giả đã báo cáo nồng độ phthalate cao trong nước ngọt, nước khoáng, rượu vang, dầu, bữa ăn sẵn và các sản phẩm khác, có thể là hậu quả của việc chúng tích tụ dọc theo chuỗi sản xuất thực phẩm và thoát ra khỏi vật liệu đóng gói. Tuy nhiên, do mỗi chất thuộc nhóm phthalates tính chất vật lý và hóa học khác nhau nên sẽ có tác động khác nhau đối với con người và môi trường.

Sự suy giảm khả năng sinh sản của con người trong những thập kỷ qua, được cho là có liên quan đến các nguyên nhân môi trường. Nhiều nghiên cứu đã báo cáo vai trò của PAE đối với độc tính sinh sản, thông qua việc điều chỉnh chức năng của tế bào chịu trách nhiệm tạo tinh trùng, tạo steroid và hỗ trợ cấu trúc/chuyển hóa của việc phát triển tế bào mầm.

Cho đến nay, việc tiếp xúc với PAE đã được chứng minh là có liên quan đến một số vấn đề sức khỏe, bao gồm rối loạn nội tiết và sinh sản, dậy thì sớm, lạc nội mạc tử cung, dị tật giới tính, vô sinh, thay đổi sự phát triển của thai nhi, ung thư vú và da, béo phì, tiểu đường loại II, rối loạn tăng động giảm chú ý, rối loạn phổ tự kỷ, độc tính tim, độc tính gan, độc tính thận, hen suyễn và dị ứng.

Phthalates cũng có sự liên quan rộng rãi với một số loại ung thư ở người, gồm ung thư da, gan, tuyến tiền liệt và vú.

Bạn đọc nếu quan tâm, có thể đọc tài liệu đầy đủ dưới đây:

Nghiên cứu độc hại của Phthalates và Sự hiện diện của chúng trong thực phẩm (tiếng Anh).

4. Làm sao để xử lý PAE?

Theo Agency for Toxic Substances and Disease Registry (Cơ quan Đăng ký Chất độc hại và Bệnh tật) năm 2002, mức phơi nhiễm trung bình hàng ngày của con người với di-(2-ethylhexyl) phthalate (viết tắt DEHP – 1 chất PAE được dùng phổ biến trong nhựa) là khoảng 0,003–0,03 mg/1 kg/1 ngày; trong đó trẻ em là đối tượng dễ bị tổn thương nhất do PAE có khả năng xâm nhập vào nhau thai, bài tiết vào sữa mẹ và được sử dụng trong sản xuất đồ chơi.

Phân hủy sinh học dimethyl phthalate ester bằng tế bào tự do, … (tiếng Anh).

🍒🍓🫒🍍 Nếu có câu hỏi hoặc ý tưởng mới, hãy ghi lại trong phần bình luận bên dưới bạn nhé. Câu hỏi và ý tưởng của bạn luôn tuyệt vời.
Viết bởi Đỗ Trọng Toan từ W3chem.com

Mình là người tự thực hiện toàn bộ dự án này – bao gồm xây dựng trang web, viết nội dung, tìm tài liệu tham khảo, trả lời câu hỏi bạn gởi về. Vui lòng xem xét QUYÊN GÓP để hỗ trợ W3chem CHỈ BẰNG CÁCH CHIA SẺ BÀI VIẾT NÀY LÊN MẠNG XÃ HỘI; bởi vì trong tương lai, bạn sẽ cho mình nhiều thời gian để làm việc trên W3chem, cũng có nghĩa bạn nhận thêm nhiều nội dung mới nhanh hơn tại đây.😍 🥰 😘

Mình cảm ơn bạn rất nhiều

Để lại một bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *

error: Content is protected !!